Sosyalist İşçi 342 (28 Kasım 2008)
Küresel kapitalizm 80 yıl önce de kârların düşmesi nedeniyle derin bir krize yuvarlanmıştı
1929’da ne oldu?
Sermaye sınıfı 80 yıl sonra yeniden derin bir krizin eşiğinde. 80 yıl önce 1929 ve onu izleyen 10 yıl içinde yaşananların geri gelmesi korkusu içinde.
Kârları düşüyor, borsalar çöküyor, fabrikalar kapanıyor ve kapitalistler 80 yıl önce olduğu gibi bugün de bu krizden nasıl çıkacaklarını bilmiyorlar. Her kafadan bir ses çıkıyor.
Sermayenin önde gelen gazetesi Financal Times “ortada 1929’u hatırlatan bir yan var” derken Dünya Bankası’nın baş ekonomisti “1929’dan bu yana en derin kriz” dedi.
1929’da yaşananlarla bugün arasında benzerlikler olduğu gibi farklılıklar da var. Ama 1929 içine girilmekte olunan ekonomik buhrana en yakın örnek olduğu için incelemekte yarar var.
Krediler çöktü
1920’lerde Amerikan ekonomisi büyük bir gelişme içindeydi. Yabancı sermaye New York Borsası aracılığı ,le bu ülkeye akıyordu. Bunun sonucu olarak hisse senetleri roket gibi fırladı.
Yatırımcılar aracılardan aldıklarıile kredilerle hisse senetlerinin üzerine atladı. Ekonominin gelişmesi daha da hızlandı.
Yabancı sermaye daha çok ağır sanayiye yatırım yapıyordu.
New York borsası çöktüğünde aracılar yatırımcılara verdikleri borçları geri istemeye başladılar. Bunun üzerine yatırımcılar ellerindeki hisseleri satmaya başladılar. Bu hisse senetlerinin daha da hızlı düşmesi sonucunu yarattı. Bunun üzerine aracılar panikleri, yatırımcılara baskı yaptı, daha çok hisse senedi satıldı, borsa daha da aşağı düştü.
Sonunda ABD başta olmak üzere dünya ağır bir ekonnomik ve siyasal krize düştü. 1930’lu yıllara bu nedenle Büyük Depresyon dendi.
Direniş
1930’larda bugün olduğu gibi sermaye sınıfı krizin faturasını işçilere ödetmeye çalıştı.
Başta Amerika olmak üzere işçi sınıfı bu saldırıya karşı direndi.
1931’de Amerika’da üç işçiden birisi işsizdi. Almanya’da işsizlik daha da fazlaydı.
1932’de dünya sanayi üretimi üçte bir oranında azaldı.
Amerika’da tarım işçileri, işçi- ler ve öğrenciler direnmeye başladı. Yaygın grevler yaşandı.
1932’de Kuzey Carolina’da tekstil sanayisinde çalışan 150 bin işçi greve çıktı. San Francisco’da, Toledo ve Minneapolis’de de yaygın grevler yaşandı.
1936 Aralık ayında General Motors’un en kârlı fabrikası olan Flint’te işçiler 40 gün boyunca fabrikayı işgal etti. Bu eylem hızla yayıldı.
1936’da 48 fabrika daha işgal edildi. 1937’de 477 fabrika işgal edildi.
Amerika’nın yanı sıra Japonya’da, Avrupa’da, Güney Amerika’da da grevler ve direnişler yaşandı.
Almanya ve faşistler
1918 Kasım ayında Alman işçi sınfı ayaklanarak savaşı bitirdi. Devrimci dalga hız kesmeden 1926’ya kadar sürdü. Krizle birlikte Alman işçi sınıfı sert bir direnişe başladı.
Ocak 1933’de Alman sermaye sınıfı Nazilere iktidarı verdi. Alman Sosyal Demokratları’nın ve Komünistleri’nin toplam gücü daha fazla olmasına rağmen bu iki parti yanyana gelip bir birleşik cephe kurmadıkları için Naziler zorlanmadan iktidara geldi.
Hayal kırıklığı içindeki işçi sınıfı Naziler tarafından ağır bir saldırıya uğradı ve Almanya’da faşizm egemen oldu.
6 Şubat 1934’de Fransız faşistleri orta sol hükümete karşı bir gösteri yaptılar. Ertesi gün başbakan istifa etti. Bunun üze-rine 5 milyon işçi greve çıktı. Faşist hareket püskürtüldü.
1936’da Sosyalist Parti’yi de içeren bir sol hükümet kuruldu. Grevler yayıldı. Bu yaygı n grevler sayesinde 40 saatlik iş haftası kazanıldı.
İspanya
1930’larda İspanya’da da yaygın bir işçi hareketi başladı. 1931 genel grevi kraliyetin yıkılmasına yol açtı.
1934’de 20 bin Asturias maden işçileri ayaklandı. Madenciler 2 hafta ordu ile çatıştı.
1936’da Halk Cephesi seçimleri kazandı. Bunun üzerine Franco’nun Falanjist örgütlenmesi ordu darbesi yaptı. 3 yıl sürecek olan iç savaş başladı.
Faşist Franco rejimi Nazilerden aldığı üstün silahlarla savaşırken İspanya Cumhuriyetçileri sadece kendi saflarında savaşacak uluslararası gönüllülere sahipti. Sonunda Franco İspanya’nın tamamına hakim oldu.
1939’da 2. Dünya Savaşı başladı. Kapitalistler arası rekabet sonunda büyükkapitalist devletlerin birbirleriyle savaşmasına kadar ilerledi.
2. Dünya Savaşı insanlığın karşılaştığı en acımasız, en vahşi savaştı.
F. ALOĞLU
Batan bankalar
1929 paniğinden sonra 1930’un ilk 10 ayında 744 ABD bankası battı.
1930’larda toplam 9.000 banka battı
1933’de bankalarda mevduatı olanlar toplam 140 milyar dolar kaybetti.
İşsizlik
1933’de işsizlik ABD’de yüzde 3’ten 25’e fırladı.
Hala çalıuşma olanağına sahip olanların ücretleri yüzde 42 düştü.
Gayri Safi Hasıla ise 103 milyar dolardan 55 milyuar dolara düştü.
Siyahlar
Yoksullar Büyük depresyondan en çok etkilendi.
1932’de New York şehrinin siyah gettosu, Harlem’de işsizlerin sayısı yüzde 50’ye dayandı.
Konut sahibi siyahlar ise yüzde 35’den yüzde 5’e düştü.
Ordu ateşi
1932’de 1.000 asker ve tanklar Dearborn açlık yürüyüşüne ateş açtı. 4 gösterici açılan ateş sonucu öldü.
1932-36 yılları arasında Amerika’nın birçok yerinden Washington’a “açlar” yürüyüşleri düzenlendi.
Gazap Üzümleri
1930’da Mississippi vadisinde ciddi bir kuraklık yaşandı.. Birçok çiftçi borçlarını ödeyemeyerek iflas ederken tarım işçileri daha da kötü koşullarla karşılaştı. John Steinbeck'in ünlü Gazap Üzümleri romanı bunları anlatır.