Meltem Oral
Ukrayna ve Ortadoğu’daki gelişmeleri doğru kavramanın yolu emperyalizm konusunda netleşmekten geçiyor. Emperyalizm klişeleşmiş nostaljik bir slogan değil. Milliyetçi fikirlerin üzerini örtmek için kullanılan kuru anti-emperyalist söylemden ayrışmak da yine emperyalizmi ve kapitalizmi doğru tahlil etmekle mümkün.
Marksist emperyalizm teorisine en önemli katkıyı yapan Lenin ‘Emperyalizm: Kapitalizmin en yüksek aşaması’ adlı broşürünü 1916’da yani Birinci Dünya Savaşı yıllarında kaleme almıştı. Çarlık Rusya’sının sansür koşullarında yazılan bu broşürü hala güncel kılan şey bugün emperyalizmi devletler arasındaki jeopolitik rekabetle küresel sermaye arasındaki ekonomik rekabetin kesişimi olarak ele almamızı sağlayan ana fikrinde yatar.
Emperyalizm kapitalizmin doğal sonucudur. Kapitalizmin gelişmesi ancak ekonomik rekabetle mümkün. Farklı sermaye odakları arasındaki ekonomik rekabet kâra dayalı kapitalist üretim ilişkisinin sürekliliğini sağlayan temel dinamiği oluşturuyor. Ancak farklı devletler arasındaki ekonomik, politik, iktidar rekabeti de eş zamanlı olarak sürüyor ve jeopolitik çekişmelerde somuştlaşıyor. Sermaye odakları birbiriyle rekabet halinde olduğu gibi Çin, Rusya, ABD arasındaki ilişkide görüldüğü üzere devletler de birbirleriyle rekabet halindeler. Bu rekabette sanayi sermayesi en güçlü olan devlet avantajlı pozisyonda. Bu durum faaliyetini sürdürebilmek için devlete ihtiyaç duyan sermaye odaklarıyla, rekabette daha güçlü olmak için sermayeye ihtiyaç duyan devlet arasındaki ilişkinin de ne kadar kopmaz olduğunu gösteriyor. Kısaca emperyalizm dünyanın gizli bir köşesinde, karanlık bir odada, hep ABD başkanının yönettiği toplantılarda oynanan bir satranç değil. Ekonomik-jeopolitik rekabetin temelini kavrayınca ABD’nin neden bugün Irak’ı bombaladığını anlamak da kolaylaşıyor.
ABD özellikle Çin gibi rakipleri karşısında kendisini güçlü kılacak şeyin Ortadoğu’da ve Irak petrollerinin kontrolünde hegemonya kurmak olduğunu gördüğü için 2003’te Irak’ı işgal etti. İşgalin ABD açısından hezimetle sonuçlanması onun Ortadoğu’da hegemonya kurmaktan ve Çin’le rekabetten vazgeçtiği anlamına gelmiyor. Bugün yaşanılanlar ABD açısından bölgenin vazgeçilmezliğini gösteriyor. Emperyalizmden kurtulmak için kapitalizmden kurtulmak gerek.
